Onzen minister-president Mark Rutte is sinds kort de langstzittende premier van ons land en dat is best ne knappe prestatie, zeker as wi-j alle misstanden en schandalen van de leste jaoren in ogenschouw nemt. As leider van ‘t kabinet mot hee zich telkens weer verantwoorden en as ‘t neudeg is zien excuses anbeen wat ‘m inmiddels good afgeet. Now mo’w eigenlek in dissen biezunder good gewardeerden dialectrubriek ‘Geleuf `t noo maor’ in KerkVenster ‘t neet hebben ovver excuses want dit woord kump neet uut de Achterhookse streektaal. Dit woord kump uut de Franse taal en één dink is zeker, Rutte pröt gin Frans.
(Taalverloedering neum ik dat, en of i-j noo in ‘t Achterhookse dialect of in ‘t Nederlands praot of schrieft, de invloed van butenlandse talen wördt steeds groter en dat mark ik ok bi-j onze dochters, stuk veur stuk geweldige meiden, absoluut, maor as ze mien neet good verstaot of ze bunt ‘t neet met mien eens, dan is ‘t al gauw van ‘sorry’? En wanneer ze dan ok nog luk gefrusteerd bunt hebt ze vake nog zo’n stopwoord: ‘pardon’, maor dit terziede.)
Wi-j waarn bi-j Rutte, verontschuldegingen anbeen of spiet betugen past hier denk ik dan ok völle better want ‘t kwam nogal ‘s veur dat hee belangrieke veurvallen stomp vergetten was umdat hee d’r gin herinneringen meer an had, en wanneer dat zo is dan is ‘t toch ok neet zo gek dat hee ‘t waore verhaal kats vergetten is.
Rutte betugen ok spiet ovver ‘t slavernijverleden an de bevolking van Indonesië veur ‘t extreme geweld dat ton gebroekt is, en ovver ‘t wegkieken daorvan deur veurege kabinetten.
An inwonners van Groningen wel huze op instorten staot deur de gaswinning en de afhandeling daorvan.
Ovver ne inschattingsfout tiedens de persconferentie wel ging ovver ‘t coronavirus en de bestrieding daorvan.
An de gedupeerde olders van de toeslagaffaire en, wat veur ons boeren enorm van belang is, kwammen d’r ok verontschuldegingen ovver ‘t verfoeide stikstofkaartjen.
Maor mo’j dit allemaol Rutte in de schone schoeven?? Daor zet ik toch ‘n paar vraogtekens bi-j.
Verontschuldigen anbeen is trouwes neet verkeerd a’j in de fout gaot ,of heel dom bezeg bunt ewes, pas nog, of al lange heer, ok al hebt daor naor miene mening nogal wat leu heel völle meujte met.
Rutte dus neet want den is zeker neet roomser as de paus, bis zowiet onzen minister-president.
Wat hebbe wi-j protestanten noo nog met de rooms-katholieken?
Töt in de jaoren viefteg van de veurege eeuw was ‘t normaal dat ‘n ieder wel trouwden, dat dee met zien of eur geliefden uut den zelfden karkgemeenschap waor ze zelf ok bi-j heurden. Want wi-j kent allemaole wal ‘t bekende gezegde: ‘ twee geleuven op ‘n kussen daor slöp den duvel tussen’.
Zelf heb ik daor töt nog too weineg van emarkt, en mien olders hadden ‘r ok gin problemen met dat ik ‘n rooms deerntjen trouwden. Dat kwam denk ik ok umdat onzen vader vrogger bevriend was met nogal wat rooms-katholieken o.a. deur ‘t vissen en de jacht.
‘t Is no alweer bi-jnao darteg jaor gelaene dat mien va estorven is en umdat hee altied vol bewondering was ovver dee bidprentjes van de katholieken lek ‘t ons wal mooi en gepast um veur va ziene grove ok zoiets in mekare te flansen en dat is good elukt, alleneg wi-j zatten wal ‘n betjen met dat kruus in de mage want dat kruus was toch wal héél arg rooms. Dus gin kruus maor ne mooie foto van ‘t Bokkelderdieksken, ok mooi. En zo transformeerden wi-j ‘t bidprentjen töt ‘n gedachteniskaartjen/prentjen. Zo’n transformatie hef miene vrouwe ok ondergaone van katholiek naor nederlands-hervormd maor dat was volgens onzen domneer gin enkel probleem. Ze had eerste communie en vormsel edaone en is deur de bisschop ezalfd. Dat kwam umsgeveer ovvereen met beliedenis doon. Veur ze hervormd kon worden, mos ze wal eerst ne handtekening zetten. Maor dat lik mien ok logisch want ze worden beliedend lid van wat ton nog de Nederlands-Hervormde Karke was.
Met ne vrouwe van katholieke komaf gao’j ow ‘s meer verdepen in de teggenstellingen tussen katholieken en protestanten en hoo ‘t zo wiet kon kommen. Anhangers van Maarten Luther en Johannes Calvijn hebt daorin ‘t veurtouw enommn. ‘t Protestantisme is ontstaone in 1517 ton ze de stried angingen met de katholieke karke wel volgens hun te wied van de Biebelse idealen waarn af-edwaald. Karken in een groot deel van Noord-Europa keerden zich in de viefteg jaor daornao af van de paus en ‘t katholieke geleuf.
De teggenstellingen zatten kort samengevat hoofdzakelek hierin: de protestanten vindt dat Gods wil steet beschrevven in de Biebel, dat alleen ‘t geleuf de ziel kan verlossen, en de karke is weerldwied en völt onder de staat. Katholieken vindt dat de karke Gods stemme is op eerde, dat priesters de zonden könt vergevven, en dat de paus Gods plaatsvervanger is en leider van alle christenen.
Protestanten hadden d’r grote meujte met dat de karke veur God spölden en tussen de God en de geleuvigen steet. Volgens hun steet elken mens rechtstreeks in contact met God.
Protestanten vonden ok dat geesteleken völs te völle macht en riekdom hadden. Zo waarn ze enorm gekeerd teggen de handel in aflaten, den de R.K. karke had in-esteld, zoda’j teggen betaling owwe zonden konden afkopen en zodoonde regelrecht de hemel in kon, in plaats van ‘t vagevuur. De katholieke karke gebruukten dat geld van de aflaten weer veur de bouw van de St. Pieter in Rome.
De streuming onder de leiding van Luther en Calvijn hebt veur völle revoluties ezörgd in wat uut-endeleke in de naozommer van 1566 leidden töt de beeldenstorm in honderden katholieke kerken.
Ton vernielden en roofden calvinistische protestanten en – dee ha’j ton ok al – metlopers de inventaris van karken, kapellen, abdi-jen en kloosters.
Altaren, beelden, deupvonten, reliekholders, kansels, orgels, misbeuke, kelken, schilderi-jen en gewaden, kortumme den gansen inboedel mos kapot, naor de filistijnen.
Zo worden de karken met prachtege religeuze veurstellingen op de muren van binnen helemaols wit-ekalkt töt sobere protestantse Godshuzen.
Luther ging der minder wiet in maor calvinistische protestanten probeerden met geweld de leu eur `t geleuf op te leggen, maor as zoiets met geweld mot gebeuren, mag ‘t gin geleuf meer heten.
Ook wazzen ze arg teggen ‘t vereren van heiligenbeelden en laeven streng naor de tien geboden, wat op zich ‘n vroom streven is.
Hier in Aalten hef de olde generatie katholieken ‘t neet ewardeerd dat ze lange tied wordn vesletten veur tweederangs-burgers. Völle van hun wonden vrogger in Aalten Zuid op `t Brook. ‘Oh, wonne i-j in Aalten Zuid?’of ‘bunne i-j d’r ene van ovver ‘t spoor of van achter de bane?’ ‘t Had en hef denk ik nog steeds, ne negatieven klank.
D’n domneer van de Westerkarke hef in de jaor viefteg van de veurege eeuw al ‘s epraekt ovver Johannes de Doper. Ton ging ‘t ovver good of slecht en hi-j meek daorbi-j de vergelieking tussen ‘t kaf en ‘t koren, op zich neet biezunder. Maor noo kump ‘t, want ‘ t was nog in dee tied dat leu wel van wieterhen kwammn ne angang hadden in de buurte van de karke. Zo was d`r ok ne angang bi-j Lieverdink an de Hogestraote en dat waarn katholieke leu. Nao karktied worden bi-j d`n angang neet allene gezelleg samen koffie edronken maor wordn de praeke ok nog ‘s besprokken. En ‘t onnozele stel dat daor op de koffie kwam was d’r noo toch wal echt van ovvertuugd: de Lieverdinks waarn ‘t kaf en zeezelf ‘t koren,i-j zolln ze toch de heite koffie in eur gezichte smieten!
Dat is allemaol van vrogger hen en gelukkeg bunt de contacten en de verholdingen tussen beide kerkgenoodschappen stukken verbaeterd en karkt de katholieken weer in de Olde Helenakarke op de markt sinds 14 augustus.
Dat was ne memorabelen zondag, ok volgens emeritus pastor Jos Droste want ‘t was pas de tweede kere nao de Reformatie dat de katholieken in Aalten weer hun mis vierden in de Olde Helenakarke.
De eerste kere was in januari 1945 ton nao ‘n bombardement op de R.K.- parochie waorbi-j pastoor van Rooyen ‘t laeven leet, zien afscheidsdienst plaats moch vinden in de karke op de markt. Pastor Droste zien verkondiging ging ovver twee starke vruchtbare vrouwen. Hoe toepasselek ging ‘t ovver de Heilege Helena en Maria ten Hemelopening. Tiedens de mis, den ging ovver redding en velossing met ni-jje kansen, zatten ok nog ne handvol protestanten, en naotied in Elim wordn de banden nog ‘s an-ehaald. Met de gesprekken en vraogen van onze kant, wat ze noo nog misten in onze karke, kwam weer dat kruus en ‘t altaar ter sprake. Dat kruus dat veur hun belangriek is en dat in ‘t koor heurt te staon, daor waor ‘t oorspronkelek ok estaone hef richting ‘t Oosten. En dat altaar hooft heus gin stenen altaar te waen, zo’n brandoffer net zoas Abraham, Izaäk en Jacob emaakt hebt um eur offers aan God te brengen. Nae, eentjen van ekenholt dat zol al mooi waen waorop ze belangrieke instrumenten könt uutstallen. En ‘t hooft denk ik dan ok nog neet ens zo völle te kosten, want ik denk dat Henk Heijnen daor vast wal veur te porren is, um daor iets moois van te maken. Op dizze manere könne wi-j wat anbeen, ‘n prachteg altaar onze verontschuldegingen en spiet betugen an alle Katholieken in Aalten, van hetgeen hier in ‘n wied verleden allemaole gebeurd is. En landelek? Dat lik mien noo toch typisch iets veur Mark Rutte, den is d’r inmiddels zeer bedreven in.
Tekst: Bram te Paske Foto’s: Frans Stoltenborg