De eerste zondag in oktober is in de Protestantse Kerk Nederland de Israëlzondag. Op deze zondag wordt door veel plaatselijke kerken (extra) aandacht besteed aan haar roeping tot onopgeefbare verbondenheid met het volk Israël. Dit jaar is dat op 2 oktober. Naar aanleiding van deze Israëlzondag hebben we dhr. Wim Mak gevraagd iets over de Joodse gemeenschap in Aalten en haar synagoge te schrijven.
Redactie KerkVenster
Sinds de 17e eeuw heeft er een kleine Joodse gemeenschap in Aalten gewoond, in het begin meer gedoogd dan ingeburgerd. Dat veranderde in het begin van de 19e eeuw, toen door de invoering van het Burgerlijk Wetboek alle inwoners van Nederland gelijke rechten kregen. Overal in Nederland, en ook in Aalten, kregen de Joden kansen om zich te ontwikkelen. Daardoor groeide de Aaltense Joodse gemeente in getal en ook in welstand, al zijn de meesten van hen nooit rijk geworden. In 1857 waren zij in staat om een synagoge te bouwen, een huis van gebed, waar ze bijeenkwamen om te vieren en te leren. Dat laatste aspect was minstens zo belangrijk als het vieren van hun wekelijkse sabbat en de feest- en gedenkdagen. Vaak wordt de synagoge dan ook aangeduid met het jiddische woord ‘sjoel’, afgeleid van het Duitse woord Schule. Het werd en wordt beschouwd als essentieel voor de Joodse gemeenschap dat hun wetten en gebruiken, grotendeels gebaseerd op de Thora (de eerste vijf boeken van wat christenen het Oude of Eerste Testament noemen) worden voorgeleefd en doorgegeven.
Die bloeiende gemeenschap bestaat niet meer. Aanvankelijk gegroeid door aanwas van gezinnen die uit nazi-Duitsland naar Nederland vluchtten, is de Joodse gemeente uit elkaar geslagen in de tijd van de Duitse bezetting: bijna de helft is in vernietigings- kampen vermoord en zij die terugkeerden na een spannende periode van onderduik, waren gedesillusioneerd, ontredderd en getraumatiseerd. Een aanzienlijk deel, met name jongeren, emigreerde naar de Verenigde Staten of naar Israël of verhuisde naar de grote steden, en het werd voor hen die in Aalten achterbleven steeds moeilijker om erediensten volgens de Joodse riten te houden en het onderhoud van de synagoge te betalen.
Toen dat onmogelijk werd is in 1983 de stichting ‘Vrienden van de Aaltense Synagoge’ opgericht, die de sjoel heeft gekocht en met royale steun uit de Aaltense gemeenschap gerestaureerd. Graag zouden wij zien dat die bereidheid nog steeds zo groot was: velen zijn in die tijd donateur geworden, maar we zien het aantal slinken.
Daarom wil ik hier graag iets vertellen over wat de stichting doet. In de eerste plaats beschouwen wij het als een dure plicht om het gebouw te onderhouden en de inventaris te tonen, zodat het nog steeds een plaats kan blijven waar geleerd kan worden. Vieringen kunnen gehouden worden, want na de restauratie is de synagoge weer onder rabbinaal toezicht ingewijd, maar dat kan alleen wanneer tien Joodse mannen aanwezig zijn en in de praktijk gebeurt dat zelden.
Toch is de sjoel nog altijd wel een plek waar je kunt leren. Regelmatig ontvangen we groepen belangstellenden, die we, aan de hand van wat in de synagoge te zien is, vertellen over de religie en cultuur van het Jodendom en de geschiedenis van het Joodse volk. Daarbij ligt een duidelijk accent op de tijd waarin de Joden vervolgd werden, als een waarschuwing tegen weer opkomend antisemitisme en meer in het algemeen tegen discriminatie en racisme. Het blijkt nodig de verhalen uit het verleden door te geven aan nieuwe generaties. We zijn dan ook blij, dat we met het Nationaal Onderduikmuseum onder auspiciën van de Stichting Culturele Educatie Dinxperlo-Aalten (SCEDA) een samenwerkingsovereenkomst konden sluiten om ervoor te zorgen dat leerlingen van het basisonderwijs in de gemeente Aalten allemaal tenminste eenmaal in hun schoolloopbaan een bezoek aan de synagoge en het museum brengen. Deze bezoeken worden op school met de eigen leerkracht voorbereid. Opmerkelijk en bemoedigend is, dat ook bij Duitse scholen grote belangstelling voor dit soort voorlichtingsactiviteiten bestaat.
Helaas hebben we niet genoeg vrijwilligers om de synagoge permanent open te stellen, maar in de zomermaanden organiseren we tentoonstellingen die aspecten van de Joodse cultuur en geschiedenis laten zien. En op aanvraag zijn altijd afspraken voor een rondleiding te maken.
Meer informatie kunt u vinden op onze website www.synagoge-aalten.nl
En uiteraard hopen wij dat u na dit bericht wil overwegen om ons werk te steunen door donateur te worden. Dat kunt u te allen tijde te kennen geven via de website: op de openingspagina vindt u een link met informatie.
door Wim Mak, secretaris van de Stichting Vrienden van de Aaltense Synagoge