Een werkgroep vanuit Ontmoeting & Inspiratie van de Protestantse Gemeente in Winterswijk bedacht om ook in het voorjaar van 2023 stil te staan bij de lijdensweg van Jezus Christus. De wandelaar wordt naar vijf bijzondere plekken in het centrum van Winterswijk geleid om in eigen tempo stil te staan, te bezinnen en kennis te maken met deze eigentijdse invulling van leven en opstanding door tien regionale kunstenaars. Op een avond in september 2022 zijn de vijftien staties verdeeld en is het project waarbij ook sociale thema’s hun weerslag zullen vinden al geslaagd. De tentoonstelling duurt van zaterdag 25 februari tot en met zondagmorgen 9 april.
In de katholieke kerk is het een gewoonte om de vrijdag voor Pasen bij elkaar te komen en de weg van Jezus met het kruis te volgen ook wel de Kruisweg genoemd. Stap voor stap wordt Jezus’ gang met het kruis gevolgd. Het is een weg van vallen en opstaan, pijn en vernederd worden.
Leven dat een levenslast met zich meebrengt, die vaak te zwaar is om alleen te dragen, maar soms ook onvermoed de schakel wordt tot een nieuw begin, een nieuwe horizon.
De geschiedenis van de kruisweg start ongeveer in de Middeleeuwen. Deze weg is een nabootsing van de lijdensweg van Jezus, die bij zijn veroordeling door Pontius Pilatus begint en eindigt op Golgotha. In de 11e eeuw was Jeruzalem bezet door de Turken. Het was voor pelgrims niet mogelijk om de Via Dolorosa in de Heilige Stad te lopen. Daardoor ontstonden er op veel plekken in heel Europa, vaak in kerken, alternatieve ‘kruiswegen’. In het schip of in de beuken van de kerk werd de kruisweg afgebeeld in beeldengroepen, op fresco’s, schilderijen of in klei-reliëfs. Paus Clemens XII (1652-1740) legde een aantal eeuwen later het aantal kruiswegstaties definitief vast op veertien. Vanaf de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) wordt de kruisweg ook gebruikt om het eigentijdse lijden van mensen in beeld te brengen.
Enkele staties worden niet letterlijk in de Bijbel beschreven. Statie 6 is onder invloed van het kerkelijk drama van die tijd aan het begin van de 15e eeuw beschreven. Het gaat om de legende van Veronica; zij kwam haar huis uit op het moment dat Jezus voorbijkwam en zij gaf hem een doek om het zweet van zijn gezicht te wissen. Er verscheen toen op wonderbaarlijke wijze een afdruk van zijn gezicht op de doek (het sudarium of veronicadoek wordt nu als relikwie in de St. Pieter te Rome bewaard). Veronica betekent ‘waar beeld ofwel vera icon’ en zij hield de doek voor zich uit. In de kruisweg zal deze statie te zien zijn in het Baarhuisje op de Oude Begraafplaats.
Hoe divers staties zijn uitgebeeld in kerken heeft te maken met de verschillende opvattingen vanuit de kerk door de eeuwen heen. De kruisiging is een wijdverbreide methode om doodstraf aan verdachte misdadigers en aan slaven te voltrekken in de Romeinse Tijd. Aangezien het kruis als symbool van het leven en het lijden vaak te zien is op afbeeldingen zal ik dit vertellen aan de hand van een aantal Nederlandse kunstenaars. In de drie staties die ik gekozen heb om te verbeelden laat ik het kruis ook onderdeel zijn van de compositie. Inspiratie voor statie 2 heb ik gevonden bij Piet Mondriaans Evolutie uit 1911 en de stilering van figuren door Jan Toorops Kruisweg uit 1916. De illustratie is een fragment van statie 2 ‘Weemoedig’ of de klassieke versie ‘Jezus neemt het kruis op zijn schouder’ dat als drieluik te zien zal zijn in de Jacobskerk, het begin- en eindpunt van de route in Winterswijk.
Ruim honderd jaar later heeft Villa Mondriaan een tentoonstelling ‘Tussen geloof en hoop’ met heiligenprenten van Jan Toorop (1858-1928) laten zien. Deze prenten werden in de bovenzaal van het museum tentoongesteld. Die werken hebben mij toen weer geraakt. Toorop werd pas op latere leeftijd katholiek na een lange periode van voorbereiding in 1905. Religieuze denkbeelden kwamen meer tot uiting in zijn kunst tot aan zijn dood. Hij kreeg de opdracht om in de St. Bernulphuskerk in Oosterbeek de Kruisweg al schilderend te verbeelden. Opvallend hierin zijn de gestileerde figuren gegroepeerd om Jezus die centraal staat met het kruis.
In de voorbereiding heeft de werkgroep gekeken naar een eigentijdse versie van de teksten. Doorslaggevend waren de teksten van Leo Dortans (1924-1992) Het verhaal achter de kruisweg is terug te lezen in ‘over Lijden over Leven’. Al jaren droeg Leo Dortans zelf een zwaar kruis. Sinds het einde van de oorlog was hij ziek, Door creatieve therapie was er een lichtpuntje in zijn ziektebeeld. Als boer, vertrouwd met klei, legde hij zich met hart en ziel toe op boetseren.
In ‘Langs de Kruisweg’ zullen de volgende kunstenaars meedoen: Henrike Gussinklo, Josien Eppink, Hans Hendriks, Catharina de Fauw, Marina Breukelman, Hiske Kremer, Aly Dekker-Stolte, Philipp Pohl, Jolanda ten Duis en ondergetekende. Namens de werkgroep en de kunstenaars heet ik jullie van harte welkom op zes zaterdagen en een zondag van 13-16 uur in de Jacobskerk, de boomgaard van het Sellekamp, het Baarhuisje, de Klimop en het Doopgsgezinde kerkje.
Kristie Vreeman-Legters