De PG Aalten beschikt over twee kerkgebouwen die vrijwel niet met elkaar te vergelijken zijn. Allereerst de monumentale middeleeuwse Oude Helenakerk, een laatgothische pseudobasiliek die gebouwd is met tufsteen. In die kerk zijn onder meer prachtige oude muurschilderingen te bewonderen.
Daarnaast is er de 60-jarige rechthoekige Zuiderkerk uit 1965, opgetrokken uit gele baksteen. Deze kerk is in minimalistische stijl gebouwd, dat wil zeggen: zo sober mogelijk. De enige versiering betrof de sgraffito van de Aaltense kunstenaar Harry Dercksen (1924-2009). In het jaar 2000 zijn de schilderingen op de achterwand binnen en de orgelbak buiten toegevoegd.
Meerdere keren is in KerkVenster aandacht besteed aan de Oude Helenakerk, die al vele eeuwen het centrum van Aalten siert. In dit nummer staan we stil bij de Zuiderkerk. De aanleiding is een leuke mail van een van onze lezers. Daarin werden we erop geattendeerd dat de Zuiderkerk 60 jaar geleden is gebouwd. Tevens werden we gewezen op een interview met Harry Dercksen over zijn sgraffito in de Zuiderkerk. Het interview stond in de rubriek Kerkschatten van het Classicaal Kerknieuws van 19 januari 1990, ter gelegenheid van het zilveren jubileum van de Zuiderkerk (zie afbeelding). Herman Onnink schreef vervolgens een artikel, waarin ook duidelijk wordt hoe ontzettend veel er in die zestig jaar veranderd is in kerkelijk Aalten.
redactie KerkVenster
1965 60 jaar Zuiderkerk 2025
Dit jaar is het 60 jaar geleden dat de Zuiderkerk in gebruik genomen is als derde kerk van de Gereformeerde Kerk Aalten.
Een zoektocht naar meer zitplaatsen
Vanaf 1938 lezen we al in verschillende notulenboeken van de kerkenraad en van de commissie van beheer (kerkrentmeesters) dat door de stijging van het aantal leden op zondag te weinig zitplaatsen zijn om de leden een zitplaats te bieden. Dit leidde tot de oprichting van een bouwfonds voor een derde kerk.
Het fonds stelde zich ten doel zich te verdiepen in de mogelijkheden tot het oprichten van een derde kerk. Hoewel de Tweede Wereldoorlog een pauze in de plannen veroorzaakte, werd na de bevrijding de vraag naar meer ruimte voor onze gemeente opnieuw belangrijk.
Groei van de gemeente
Maar de ledenaantallen lopen wat terug door het oprichten van kerken in Lichtenvoorde (1943) en Bredevoort (1953). Zij krijgen een eigen kerk terwijl ze voordien aangewezen waren op de kerk van Aalten. Ook emigreren in de jaren ’50 gemeenteleden naar Canada, Australië, Zuid-Amerika en Zuid-Afrika.
Toch blijft het aantal leden van de Gereformeerde Kerk van Aalten toenemen en ondanks dat er in gebouw Wilhelmina te Lintelo vanaf januari 1960 wekelijks twee diensten per zondag worden gehouden, blijft er een gebrek aan zitplaatsen.
Uit een telling blijkt dat van de 4900 leden er elke zondag ongeveer 3000 een kerkdienst bezoeken. De Oosterkerk, Westerkerk en Lintelo bieden plaats aan 2250 bezoekers. Men komt 750 zitplaatsen tekort.
Zoektocht naar een bouwlocatie
Uiteindelijk nam de kerkenraad het besluit een derde kerk te bouwen. Er was één probleem: waar zou de kerk komen?
Al voor het uitbreken van de oorlog was een stuk grond gekocht op het Lage Blik, de huidige parkeerplaats bij de Action. Bij de Hervormde Gemeente wordt gevraagd naar bezwaren, gezien de nabijheid van de Oude Helenakerk.
Bezwaren zijn er niet. Toch vindt men dit terrein bij nader inzien onvoldoende geschikt en gaat men op zoek naar een terrein dat zuidelijker ligt. Vooral ook omdat er op dat moment nogal wordt uitgebreid aan de zuidelijke kant van Aalten. Men laat het oog vallen op een terrein aan de pas aangelegde Ludgerstraat. Eveneens is gekeken naar een plek over de spoorlijn maar dit bleek ongeschikt. Bij het ontwikkelen van alle plannen is er nog even sprake geweest om op hetzelfde terrein een bejaardentehuis te bouwen. Daar bleek het stuk grond aan de Ludgerstraat echter te klein voor. Door een uitruiling met grond van de Hervormde Gemeente is het bejaardentehuis Beth San in 1961 geopend aan de andere kant van de Ludgerstraat.
Bouw van de kerk
Aan twee Aaltense architecten werd de opdracht gegeven een ontwerp maken. Door een deskundige jury werd het bouwplan van architectenbureau W. van der Zee voorgedragen als winnaar.
De aanbesteding van de kerk vond plaats op 21 december 1962 om 10.30 uur bij café Schiller Prins. De totale kosten bedroegen destijds f 695.712 inclusief de kosterswoning. De ‘kale’ bouw bedroeg +/- f 400.000 met daarnaast +/-
f 300.000 voor de inrichtingskosten en aankleding.
De eerste steen werd gelegd op zaterdag 17 augustus 1963 door het oudste lid van de kerk, de 95-jarige Wim Kämink van de ‘Hoge-Wind’ uit IJzerlo.
Wat betreft de naam die men aan de kerk zal geven, ontstaat nog enige discussie. Er zijn een aantal leden van de kerk die graag zouden zien dat deze kerk Johanneskerk of Petruskerk genoemd zou worden. Ook de Oosterkerk en Westerkerk zouden dan andere namen moeten krijgen. Uiteindelijk is toch de meerderheid voor de naam Zuiderkerk. De opening vindt plaats op dinsdagavond 12 januari 1965. Precies om 20.00 uur betreedt de voorzitter van de bouwcommissie, de heer G.J. Ormel uit Dale, de preekstoel en laat zingen Psalm 150: ‘Looft God, looft zijn naam alom, looft Hem in Zijn heiligdom.’ Het is een indrukwekkende plechtigheid.
In de Graafschapbode van de volgende dag staat: ‘De klok in de toren bij de nieuwe Zuiderkerk strooide haar jubelende klanken uit over Aalten. Het is feest!’
Het orgel en de symboliek
Vanaf 12 januari 1965 tot 27 januari 1968 wordt de zang in de kerk begeleid door trompettist C. Meijer. Op die datum wordt het nieuwe orgel in gebruik genomen.
De bouwer is de firma Ahrend & Brunzema uit Leer. (Dld.) De betrokken organisten vinden dit orgel de beste keus en het orgel is nog steeds een waardevolle aanvulling op de muzikale beleving van de diensten.
Het mooie van deze kerk is dat er in en om de kerk veel gebruik is gemaakt van symboliek. In de kerk voor de lange ramen zijn acht strengen met vijf lampen aangebracht. Totaal dus veertig lampen. Deze lampen stonden voor de veertigdagentijd, de tijd dat het volk Israël door de woestijn trok. Wanneer je naar de kerkzaal loopt moet dat altijd via drie stappen. Deze staan symbool voor de drie-eenheid: Vader, Zoon en Heilige Geest. Wanneer je het liturgisch centrum betreedt moet dat ook met drie stappen.
Ook de geplante bomen hebben een symbolische betekenis. Langs de zuidzijde van de parkeerplaats ter hoogte van de Boomkampstraat werden destijds twaalf Apostelbomen (Carpinus Betulus Fastigiata) geplant, een verwijzing naar de twaalf Apostelen. Zeven bomen zijn er in 2000 gerooid.
Daarnaast zijn er tussen het vroegere fietsenhok en de kerk zes Tempelbomen (Ginkgo Biloba) geplant. Helaas werden deze ook in 2008 gerooid vanwege ziekte.
Kunst en cultuurWat betreft het aangebrachte kunstwerk in sgrafitto van Harry Dercksen vindt u in dit KerkVenster een beschrijving.
Verder zijn in 1999 op de achtermuur schilderingen aangebracht naar een idee van priester/kunstenaar Jan Haen uit Weesp. De werkgroep ‘Kunst in Zuid’ heeft met een groot aantal vrijwilligers vele uren gestoken in het realiseren van deze schilderingen. Ook het kunstwerk op de orgelbak aan de buitenkant van de kerk, waarop Mozes bij de brandende braamstruik wordt afgebeeld, draagt bij aan de culturele waarde van de Zuiderkerk.
Toren
Over de toren die op de parkeerplaats is geplaatst is weinig te vinden in het archief. De toren is in vier elementen gemaakt door de plaatselijke firma Van Lochem. Deze elementen zijn met een door de firma Van Lochem zelf vervaardigde installatie (zie foto) op elkaar gehesen en ter plekke aan elkaar gelast. Een prachtig stuk vakwerk! Deze hefinstallatie wordt nu nog steeds op de werf van de firma Van Lochem gebruikt voor het vervoer van grote stukken metaal.
sgraffitoOp 12 januari 1965 werd de, toen nog Gereformeerde, Zuiderkerk officieel geopend.
Dat is op 12 januari 2025 al 60 jaar gelden.
Dit leek me een goed moment om in bijgaand stukje het scrafitti-kunstwerk van dhr. Harry Dercksen, dat nu dus ook 60 jaar oud is, nog eens weer onder de aandacht te brengen.
Het prachtige kunstwerk, rechts van het liturgisch centrum, heeft nog niets aan eenvoud en zeggingskracht ingeboet.
Ik kan er nog steeds, na al die jaren, met veel bewondering naar kijken, het blijft boeien!
Ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan van de Zuiderkerk en het kunstwerk mocht ik de ontwerper, dhr. Harry Dercksen, interviewen.
Nadat hij mijn beschrijving van het aanbrengen en de betekenis van zijn kunstwerk had ‘goedgekeurd’, werd het interview geplaatst in de rubriek Kerkschatten van het Classicaal Kerknieuws van 19 januari 1990.
Hierbij het originele toen geplaatste verslag.