Aan het begin van 2025 ging het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (beperkt) open. In dat archief staan de dossiers over personen die na de Tweede Wereldoorlog verdacht werden van samenwerking met de Duitse bezetter (collaboratie) en strafrechtelijk zijn onderzocht.
Ds. Gerhard ter Maat schrijft hierover in zijn artikel.
redactie KerkVenster
Tekst: ds. G. ter Maat
Tijdens pastorale gesprekken mocht ik in de loop van bijna veertig jaar deelgenoot worden van pijn en verdriet, veroorzaakt door wat er in de Tweede Wereldoorlog is gebeurd. Gesprekken met mensen die de gruwelen van de concentratiekampen hadden overleefd; met kinderen van meer of minder bekende verzetsstrijders. Zij bleven de oorlog met zich meedragen.
Maar ook waren er ontmoetingen waarbij gemeenteleden plotseling ongekend openhartig werden. Ze wilden eindelijk het geheim kwijt waarom ze verhuisd waren uit hun geboorteplaats. Hun jeugd was afschuwelijk geweest, want vader en moeder waren lid van de NSB. Als ‘kinderen van …’ werden zij daarop aangekeken en buitengesloten.
Vanaf 1 januari 2025 is het oorlogsarchief openbaar (zie noot redactie). Bij nabestaanden van collaborateurs stijgt de spanning: Hoe reageert de omgeving erop wanneer ons familiegeheim voor iedereen te lezen is? Mensen kunnen meedogenloos zijn wanneer het gaat om het verleden van anderen.
Daarom is het goed om een van de profeten uit de tijd van de ballingschap aan het woord te laten, de profeet Ezechiël. Radicaal geeft hij de woorden van God, de HEER, weer: ‘Waarom gebruiken jullie in Israël toch het spreekwoord: Als de ouders onrijpe druiven eten, krijgen de kinderen stompe tanden? Zo waar Ik leef, nooit meer mag iemand bij jullie in Israël dit spreekwoord in de mond nemen!’[1] Vanwege verkeerde keuzes in de relatie met God en met medemensen is het voorgeslacht in ballingschap weggevoerd en woont de huidige generatie ver van Jeruzalem. Zo werd het spreekwoord populair: ‘Als de ouders onrijpe druiven eten, krijgen de kinderen stompe tanden!’ [i] Ouders vreten wat uit en wij proeven de gevolgen daarvan! Dat was de aanklacht van de nieuwe generatie tegen God. Ze hadden het gevoel dat God hen strafte voor wat hun voorouders verkeerd hadden gedaan. Ezechiël mag een heel hoofdstuk vullen met voorbeelden dat God zo niet is! God beoordeelt kinderen niet op wat ouders verkeerd hebben gedaan. God beoordeelt ieder mens op zijn eigen daden.
Het is goed om de felheid waarmee Ezechiël namens God pleit voor het afschaffen van dit spreekwoord, tot ons door te laten dringen in 2025. En dat niet alleen wat betreft het oorlogsverleden binnen families. Wij zijn er dikwijls keien in om het verleden van anderen en hun families op te rakelen. Ooit heeft David verzucht dat hij liever valt in de handen van de Heer dan dat hij in mensenhanden valt.[ii] In zijn oordeel over mensen is God heel wat liefdevoller dan wij in onze praatjes over anderen.
Gerhard ter Maat
Noot redactie: Het oorlogsarchief (het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging) was tot 1 januari 2025 beperkt toegankelijk. Het plan was om de tot nu toe gedigitaliseerde archieven na de jaarwisseling online openbaar te maken. Echter, vanwege privacy gaat dat voorlopig niet door, maar wel kunnen via een bezoek aan het Nationaal Archief de papieren dossiers van het oorlogsarchief ingezien worden.
[1] Zie ook Jeremia 31:28-30
[1] 2 Samuel 24:14
[1] Ezechiël 18:1-4
[i] Zie ook Jeremia 31:28-30
[ii] 2 Samuel 24:14