Veilig in de oorlog
Ik kregge een mailtjen van Ria. Zi-j verzamelt verhalen en gegevens van mensen dee in de oorlog in Aalten ondergedaoken zatten. Dat allemaole veur ons mooie Onderduukmuseum in Aalten. Ria vroog of ik ok meer gegevens hadde van de onderduker dee bi-j mien grotvader en opoe in Lintel waarn ondergedaoken. Jao, meer gegevens had ik wal, maor alllene van ruum nao de oorlog. Van direct nao de oorlog wet ik niks (ik bun in 1946 geboren) maor ik heurn wal sommege verhalen van andern.
‘t Geet um Rende uit de Bosch uut Harderwiek. Rende was etrouwd met Mina maor dee was met heur dochtertjen in Harderwiek achter-ebleven. Rende warken in Harderwiek as chauffeur bi-j een wasseri-je en kreg bevel te gaon warken in Duutsland. Hee wol dat neet en daok toen onder bi-j mien grotvader en opoe in Lintel. Dat is deur mensen van de kerke eregeld en umdat beide famillies Christelek Gereformeerd waarn werd dat ok deur de kerken van beide plaatsen eregeld. In Harderwiek gebeurn dat deur ds. N. Brandsma en den had weer contact met zien Aaltensen collega ds. J. van Dijken. Dat contact met ds. Van Dijken is ok nao de oorlog altied ebleven. Elken zondag as wi-j as kinder met mien moder naor de Christelek Gereformeerde kerke gingen – mien vader was hervormd – ginge wi-j nao de dienst bienao altied koffie drinken bi-j ds. Van Dijken en zien vrouw. As kind herinner ik mi-j dat het daor altied losjes an too ging. Ik veulen mi-j daor good thuis en heb door altied fijn espöld.
’t Was daor in Lintel trouwens wal behelpen, een klein boerderijken, nog olde beddestaen dee grenzen an de kökken met allene een gedien d’r veur, zoda’j as kinder alles metkreggen wat d’r in de kökken gebeurn. D’r was allene een kökken en een slaopkamer veur de olde leu, gin mooie kamer. De rest allemaol ruumtes veur ’t vee. O ja, d’r was ok nog een waskamer met een groten bak water waor de melk in kold werd ehollen. An ‘t ende van de bak zat de pompe en daor mosten zich de leu dan wassen en werd de wasse edaone. ‘s Zommers wassen de leu zich dan vake in de baeke dee vlak veur ’t huus langs leep. En dan was der natuurlek nog een plee, naost de beestenstal. Dee plee was neet meer as een bret van forse planken met een groot gat d’r in dat rechtstreek op de alenkelder uutkwam. Van closetpapier hadden ze nog nooit van eheurd, daor waarn de olde Graafschapbodes good veur. Zelf hebbe wi-j as kinder achter in de jaorn veerteg en de jaorn viefteg dat dus ok nog met-emaakt. ‘t Was behelpen, maor ik heb d’r niks van ovver-ehollen en miene zusters ok neet. Midden jaorn zesteg bu’w naor Vasseveld verhuusd, naor een eengezinswonning van de fabriek waor mien vader toen warken. ‘t Was ongeleufelek: wi-j kreggen een eigen slaopkamer, een douche, een fatsoenlijke wc en een fijne buurte.
Maor terugge naor de oorlogsjaoren. Rende heelp veural in de oorlog met op de boerderi-je en de boomgaard wee-t mien grotvader had. Rende ging good umme met de leu in de buurte en ging trouw iedern zondag naor de kerke, dat wil zeggen, zolange dat kon. De periode dat dat neet kon werden d’r kerkdiensten ehollen bi-j de leu an huus, meestal op een boerderi-je. Ok bi-j mien grotvader kwammen ze een paar keer bi-j mekare, meestal met de leu van de eigen kerke.
In april 1945, was de Achterhoek al bevrijd maor Harderwiek nog neet. Toen mos Rende terugge naor Harderwiek, umdat een naost familielid was ovverleden. Daor wol Rende bi-jwaen maor hee ging met gevaor veur eigen laeven. Gelukkeg is ‘m onderweg naor, en in Hardewiek een vervelend ende van de oorlog bespaord eblevven in.
Nao de oorlog kwammen Rende en Mina elk jaor, samen met dochter Klazien, in de vakantieperiode naor Aalten veur een paar waeke. Het waarn harteleke mensen, Mina veural streng geleuveg, Rende wat losser. Dochter Klazien was een ander geval, daor kom ik zo nog op terugge. In de vakantiewekken die ze bi-j ons deurbrachten draejden Rende en Mina gewoon met in ‘t dagelekse wark. Ze gingen zelden argens naor too, maor wal naor opgedaone kennessen van de kerke. Inmiddels was d’r, sinds het trouwen van mien vader en moder en de komst van de eerste kinder, een aparte kökken / kamer emaakt veur mien grootolders, zodat de huusholdens escheiden werden. Maor de slaopplekken veur iederene waarn nog hetzelfde, daor werd neet ovver eklaagd. Rende en Mina slepen dan in mien vader en moders bedde, Mien vader en moder in een bedstee en wi-j as kinder in de andere bedstee, of bi-j de Barnekamp. Klazien ging altied naor de Barnekamp hen slaopen.
Wi-j as kinder, ikzelf en miene twee zussen, dee d’r toen al waarn, hebt altied mooie vakantiedagen ehad samen met dochter Klazien. Wat mi-j nog altied heugt is dat-e wi-j bi-j ’t roggemaaien verstoppertjen spöllen in de ‘korenschoven’ dee werden op-ezet um de garven te laoten dreugen. Of wi-j heelpen met ‘t plukken van fruit. Wi-j kreggen dan een kwartjen per emmer as beloning maor wi-j atten, veural met de karsenpluk, wal veur twee kwartjes op. Proemen en karsen waarn geliefde kost veur ons. Neet altied lukken ons dat, want mien grotvader stond ok vake onverwachts onder de boom um te kieken of d’r neet meer deur de mond dan naor de emmer ging.
Noo was Klazien minimaal tien jaor older as wi-j en bi-j eur begonnen de hormonen al een betjen te warken, want zee was verliefd op de buurjongen. Ze had dan ok allerlei smoesjes um daor regelmaoteg hen te gaon, buten het slaopen um. Of ‘t neet klikken wol, wet ik neet, maor ‘t is niks ewodden. Maor zee zat d’r altied wal vol van en samen met de buurjongen hadde wi-j dan weer een hoop lol.
Nao de oorlog ginge wi-j as kinder vake bi-j mien vader achterop de Berini M21, naor Harderwiek. Wat mi-j daorvan bi-j eblevven is, dat is de komst bi-j Rende en Mina, van ‘t olde opaatje, wee-t dan verse ongerookte paling metbracht. Dee werd ekokt en dat was mi-j lekker, lekkerder nog dan een gerookte paling, waor mien vader dan weer op trakteern a’w naor ‘t strand van Harderwiek gingen.. Ok mocht ik een lang weekend in Harderwiek as een soort vakantie deurbrengen. Inmiddels wazze wi-j met het gezin hervormd ewodden. Vlakbi-j Rende en Mina ston een hervormde kerke maor daor mocht ik neet hen van Rende en Mina. Dat begrep ik neet en dat werd mi-j ok neet uut-elegd. Ik mocht wal naor de Grote Kerke in ‘t centrum van Harderwiek. Dat lek mi-j wal mooi zo’n grote kerke en dat was ’t ok. Völle later begrep ik wal dat dee kerke vlakbi-j Rende en Mina een vri-jzinnege kerke was. En wi-j waarn as gezin natuurlek al af-egleden um allemaole naor de Hervormde kerke te gaon, een bezeuk daoran kon d’r dan ok neet meer bi-j.
Mien beide oldste zusters en ik könt nog heel wat meer verhalen vertelln maor ik bun al ovver mienen taks hen wat het antal weurde betreft, dus ik sluut dit verhaal af met de constatering dat de tied van de oorlog en vlak d’r nao, ons als oldste kindere ok mooie dinge hef op-eleverd.
Annold Aorntsen